نمایش درمانی و خانواده
نویسنده: دکتر پریا مژگانی، مشاور و رواندرمانگر/ عضو رسمی انجمن نمایش درمانی ایران
هنر، شفابخش است. و حتی هر آنچه از هنر زاده شود هم؛ قدرت شفابخشی و التیام دارد. مثل موسیقی، عکاسی، سینما، نقاشی، طراحی و البته نمایش! همه ما لحظاتی را به خاطر می آوریم که افسرده یا مضطرب بودیم و یکی از همین شاخه های هنری، حالمان را بهتر کرده است. در واقع بشر هنگامیکه در یک بزنگاه قرار می گیرد، نیاز به یک طبیب روح را بیشتر حس می کند.
و جهان هم اکنون در یک نقطه عطف قرار دارد که کیفیت و شکل زندگی ها را دگرگون کرده است. اگر بخواهیم نگاه مثبتی داشته باشیم، این ویروس نوظهور می تواند یک توفیق اجباری باشد و ما آدمها نیاز به هوشمندی و آگاهی داریم تا روحمان به سلامت از این گردنه ی مه آلود عبور کند. این روزهایی که همه ما در خانه و در کنار اعضای خانواده هستیم، فرصت خوبی است تا از ظرفیت های هنر درمانی و بطور خاص نمایش درمانی برای آموزش و گذران بهینه ی وقت استفاده کنیم. اعضای خانواده در این مجال می توانند در نقش نمایش درمانگرانی ظاهر شوند که فرصت های زیادی در اختیار دارند: از نمایش بی کلام تا بازی های خانگی، از تخیل و تصویرسازی تا بازی های بداهه و از آموزش غیر مستقیم مهارت های اجتماعی تا پرورش خلاقیت ها که همگی آنها منجر به ارتقاء سلامت روان تک تک اعضای خانواده، بهبود ارتباطات میان فردی و یادگیری رفتارهای جدید و سودمند می شود.
نمایش درمانی یکی از رشته های پیوند دهنده علم روانشناسی و هنر نمایش است که زندگی را بازآفرینی می کند. شاید جالب باشد بدانیم همین بازی ها و نمایش های خلاقانه خانگی که سالهاست سینه به سینه از پدربزرگ ها و مادربزرگ ها به ما رسیده است، بطور هوشمندانه ای بر پایه برون ریزی های عاطفی و هیجانی بنا شده و منجر به افزایش اعتماد به نفس و آرامش در افراد می شود. امروزه نتایج تحقیقات نشان می دهد نمایش درمانی در درمان بسیاری از اختلالات روانی از جمله افسردگی و اضطراب موثر است. خصوصا در چنین روزهایی که اکثر اعضای خانواده به دلیل شیوع ویروس کرونا به مدت طولانی در خانه هستند و ممکن است تعارضاتی بیش از پیش میان آنها رخ دهد؛ و یا دچار خمودگی و بی انگیزگی شوند، می توان از تکنیک های نمایش درمانی به صورت درمان های خانگی استفاده کرد. مثلا یکی از تکنیک های بسیار مفید و کارآمد، فن «جابجایی نقش ها»ست. در این روش دو نفر سعی می کنند نقش یکدیگر را بازی کنند و مهم ترین فایده ای که در این میان وجود دارد این است که به این طریق می توانند دنیا را از دریچه چشم عضو خانواده خود مثلا همسر، پسر یا مادر ببینند. و یا می توان به انواع تمریناتی اشاره کرد که در نمایش درمانی برای «ریتم آگاهی» استفاده می کنیم مثل: تمرینات تنفسی، تمرکزی، آوایی و… همچنین فنون خلاقانه ای مثل داستان گویی یا بازی سازی. خوب است بدانیم در خلال داستان گویی های بداهه یا اصطلاحا آنچه آن را «بازی خیال» می نامیم، ذهن پرواز می کند و پالایش می یابد.
در واقع نمایش درمانی در شرایط فعلی باعث می شود افراد از جای خود برخیزند، به حرکت در آیند و زندگی را بازی کنند. و تجربیات بالینی این امر را تایید می کند که همین حرکت و عمل، به خوبی می تواند جلوی اُفت خلق و بروز افسردگی را بگیرد. شایان ذکر است از نمایش درمانی هم برای پیشگیری، هم درمان و هم توانبخشی می توان استفاده کرد. نمایش درمانی یک رویکرد بالقوه گروهی است و شاه کلید شفابخشی آن، «رابطه محور» بودنش است. تاکید بر همبستگی و حمایت گروهی، تشریک احساسات و دریافت بازخورد در نمایش درمانی باعث می شود این رویکرد یک مرهم و درمان موثر بر کاستی های روابط بین فردی باشد. و چه مجالی بهتر از یک خانواده که اینک روزهای متمادی در کنار یکدیگر هستند.
در انتها اشاره می شود که افراد در نمایش درمانی، بازیگران حرفه ای تئاتر نیستند. بلکه آدم هایی هستند که هر یک کم و بیش با مشکلات فردی و روانشناختی دست و پنجه نرم می کنند. سپس این افراد در بستر نمایش درمانی قرار می گیرند و مشکلاتشان را نه تنها بازگو می کنند، بلکه بازی می کنند. و همین به «عمل» در آمدن باعث می شود ابعاد روانشناختی مشکلشان را کشف کنند، مهارت بیاموزند و شادکامی و عزت نفسشان افزایش یابد.
